Instytucje ideologia i wyniki gospodarcze1, Polityka, Forum Obywatelskiego Rozwoju
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Instytucje, ideologia i wyniki gospodarcze
Tłumaczenie za zgod
Ģ
Cato Journal. Copyright © Cato Institute. All rights reserved
.
Douglass C. North
1
(tĀum. Dominika Milczarek-Andrzejewska)
Warszawa, paŎdziernik 2007 r.
Główna teza tego tekstu brzmi nast
ħ
puj
Ģ
co: instytucje wspólnie z ideologi
Ģ
kształtuj
Ģ
wyniki gospodarcze. Instytucje wpływaj
Ģ
na sytuacj
ħ
gospodarcz
Ģ
determinuj
Ģ
c (wraz z wykorzystywan
Ģ
technologi
Ģ
) koszty transakcji i produkcji.
Instytucje składaj
Ģ
si
ħ
z zasad formalnych, nieformalnych ogranicze
ı
i cech
pozwalaj
Ģ
cych na egzekwowanie tych ogranicze
ı
. Podczas gdy zasady formalne
mog
Ģ
by
ę
zmienione przez administracj
ħ
pa
ı
stwow
Ģ
w ci
Ģ
gu jednej nocy,
ograniczenia nieformalne zmieniaj
Ģ
si
ħ
bardzo powoli. Zarówno zasady formalne jak
i ograniczenia nieformalne s
Ģ
ostatecznie kształtowane przez subiektywne
postrzeganie otaczaj
Ģ
cego
Ļ
wiata przez ludzi. Z kolei percepcja
Ļ
wiata determinuje
bezpo
Ļ
rednie wybory pomi
ħ
dzy zasadami formalnymi a ewoluuj
Ģ
cymi
ograniczeniami nieformalnymi. W dalszych cz
ħĻ
ciach tekstu przedstawi
ħ
ramy
analityczne wykorzystywane przeze mnie do zdiagnozowania odmiennych wyników
gospodarczych
zachodnich
gospodarek
rynkowych,
krajów
Trzeciego
ĺ
wiata
i gospodarek socjalistycznych.
INSTYTUCJE I KOSZTY TRANSAKCYJNE
Instytucje s
Ģ
to zasady gry w społecze
ı
stwie, a bardziej formalnie, to
stworzone przez ludzi ograniczenia, które kształtuj
Ģ
ludzkie interakcje. Tworz
Ģ
wi
ħ
c
one struktur
ħ
bod
Ņ
ców w procesie wymiany czy to politycznym, społecznym czy
gospodarczym. Zmiana instytucjonalna kształtuje sposób w jaki społecze
ı
stwa
ewoluuj
Ģ
na przestrzeni czasu, i w zwi
Ģ
zku z tym, jest kluczem do zrozumienia
zmiany historycznej.
Fakt,
Ň
e instytucje wpływaj
Ģ
na wyniki gospodarcze nie budzi raczej
kontrowersji. Nie jest tak
Ň
e kontrowersyjne stwierdzenie,
Ň
e zró
Ň
nicowane wyniki
gospodarcze krajów na przestrzeni lat wynikaj
Ģ
przede wszystkim ze sposobu w jaki
ewoluuj
Ģ
instytucje. Jednak zachodnia, neoklasyczna teoria ekonomiczna jest wci
ĢŇ
pozbawiona instytucji, a przez to jest w niewielkim stopniu przydatna do
analizowania podstawowych
Ņ
ródeł rozwoju gospodarczego.
1
North. D.C., Institutions, Ideology and Economic Performance, “Cato Journal”, vol. 11, nr 3 (Winter
1992). Tekst pochodzi cz
ħĻ
ciowo z pracy Northa (1990b).
2
Nie b
ħ
dzie wielk
Ģ
przesad
Ģ
stwierdzenie,
Ň
e podczas gdy teoria neoklasyczna
koncentruje si
ħ
na działaniu efektywnych rynków, niewielu zachodnich ekonomistów
rozumie jakie wymogi instytucjonalne s
Ģ
niezb
ħ
dne do stworzenia takich rynków.
Traktuj
Ģ
je po prostu jako dane. A efektywne rynki czynników produkcji i produktów
finalnych, na których opiera si
ħ
wzrost gospodarczy, wymagaj
Ģ
zestawu instytucji
politycznych i ekonomicznych odpowiedzialnych za niskie koszty transakcyjne oraz
wiarygodne zobowi
Ģ
zania.
Koszty transakcyjne w procesie wymiany s
Ģ
determinowane przez cztery
główne zmienne. Pierwsza z nich to koszt pomiaru warto
Ļ
ciowych cech towarów
i usług lub działalno
Ļ
ci ludzi podczas procesu wymiany. Prawa własno
Ļ
ci składaj
Ģ
si
ħ
z wi
Ģ
zki uprawnie
ı
. I je
Ļ
li nie jeste
Ļ
my w stanie precyzyjnie zmierzy
ę
warto
Ļ
ciowych cech poszczególnych uprawnie
ı
, wówczas koszty transakcyjne i
niepewno
Ļę
zwi
Ģ
zana
z
transakcj
Ģ
dramatycznie
rosn
Ģ
.
Pomiar
obejmuje
zdefiniowanie wymiarów fizycznych uprawnie
ı
b
ħ
d
Ģ
cych przedmiotem wymiany
(koloru, wielko
Ļ
ci, wagi, liczby, itd.) oraz wymiarów praw własno
Ļ
ci (uprawnie
ı
definiuj
Ģ
cych u
Ň
ycie, uzyskiwany dochód i przeniesienie własno
Ļ
ci). W
Ļ
wiecie, w
którym
koszty
pomiaru
równałyby
si
ħ
zeru,
społecze
ı
stwa
nie
musiałyby
przeznacza
ę
ogromnych zasobów na organizacje i egzekwowanie umów. Ale
poniewa
Ň
koszty te s
Ģ
niezwykle wysokie, a w konsekwencji tego, prawa nie s
Ģ
doskonale okre
Ļ
lone, inne zmienne odgrywaj
Ģ
wa
Ň
n
Ģ
rol
ħ
w kosztach procesu
wymiany.
Drug
Ģ
zmienn
Ģ
zwi
Ģ
zan
Ģ
z kosztami transakcji jest wielko
Ļę
rynku, która
okre
Ļ
la czy przeprowadzana wymiana ma charakter interpersonalny czy bezosobowy.
Podczas wymiany interpersonalnej
to wi
ħ
zy rodzinne, przyja
Ņı
, osobista lojalno
Ļę
i powtarzaj
Ģ
ce si
ħ
kontakty handlowe ograniczaj
Ģ
zachowanie uczestników oraz
zmniejszaj
Ģ
potrzeb
ħ
kosztownej specyfikacji i egzekwowania zobowi
Ģ
za
ı
. W
przeciwnym przypadku - podczas wymiany bezosobowej - nic nie powstrzymuje
przed wykorzystaniem drugiej strony. W konsekwencji, koszt umowy ro
Ļ
nie wraz z
potrzeb
Ģ
opracowania bardziej szczegółowego opisu wymienianych praw. Gdy strony
transakcji anga
Ň
uj
Ģ
si
ħ
w powtarzaj
Ģ
ce si
ħ
kontakty handlowe na bezosobowych
rynkach, rol
ħ
podstawowego ograniczenia pełni wówczas efektywna konkurencja.
3
Trzeci
Ģ
zmienn
Ģ
jest egzekwowanie umów. W sytuacji idealnej - w
Ļ
wiecie
doskonałego egzekwowania umów - osoby trzecie mogłyby bezstronnie (i bez
kosztów) rozstrzyga
ę
spory i wyznacza
ę
odszkodowanie dla pokrzywdzonej strony w
przypadku naruszenia warunków umowy. Oportunizm, unikanie obowi
Ģ
zków
i oszukiwanie nigdy nie opłacałby si
ħ
w takim
Ļ
wiecie. Ale taki
Ļ
wiat nie istnieje. W
rzeczywisto
Ļ
ci stworzenie wzgl
ħ
dnie bezstronnego systemu s
Ģ
downiczego
egzekwuj
Ģ
cego warunki umów stanowiło krytyczn
Ģ
trudno
Ļę
na
Ļ
cie
Ň
ce rozwoju
gospodarczego. Ewolucja s
Ģ
dów, systemu prawnego i relatywnie niezale
Ň
nych
organów prawnej egzekucji odegrała główn
Ģ
rol
ħ
w rozwoju skomplikowanego
systemu umów w
Ļ
wiecie zachodnim. Umowy te, posiadaj
Ģ
ce zdolno
Ļę
rozwijania si
ħ
w czasie i przestrzeni, s
Ģ
kluczowym wymogiem
Ļ
wiata specjalizacji.
Je
Ļ
li utrzymamy neoklasyczne behawioralne zało
Ň
enie o maksymalizacji
bogactwa, jedynie te trzy zmienne b
ħ
d
Ģ
determinowa
ę
koszty wymiany. Wówczas,
jednostki maksymalizowa
ę
b
ħ
d
Ģ
bogactwo w ka
Ň
dej sytuacji (je
Ļ
li oszukiwanie
opłaca si
ħ
, jednostka b
ħ
dzie oszukiwa
ę
, je
Ļ
li pró
Ň
nowanie w pracy jest mo
Ň
liwe,
jednostka b
ħ
dzie pró
Ň
nowa
ę
, a je
Ļ
li jednostka mo
Ň
e bezkarnie zniszczy
ę
konkurenta,
zrobi to). Trudno jednak sobie wyobrazi
ę
, by skomplikowana wymiana i organizacja
były mo
Ň
liwe, je
Ļ
li powy
Ň
sze zało
Ň
enie miałoby odpowiednio opisywa
ę
ludzkie
zachowanie.
Koszty
pomiaru
wyników,
wypełniania
warunków
umów
i egzekwowania porozumie
ı
wykluczyłyby
Ļ
wiat specjalizacji i podziału pracy. Ale
znaczenie maj
Ģ
równie
Ň
percepcja i postawy ideologiczne (czwarta zmienna).
Ideologia odgrywa znaczn
Ģ
rol
ħ
nie tylko w wyborach politycznych (zobacz
North 1990a), ale jest tak
Ň
e kluczowa dla zrozumienia indywidualnych wyborów,
które z kolei wpływaj
Ģ
na wyniki gospodarcze. Indywidualna ocena uczciwo
Ļ
ci i
sprawiedliwo
Ļ
ci zasad gry w oczywisty sposób wpływa na wyniki. Je
Ļ
li by tak nie
było, nie potrafiliby
Ļ
my wytłumaczy
ę
w du
Ň
ej mierze kształcenia si
ħ
, ale te
Ň
znacznych
inwestycji
czynionych
przez
polityków,
pracodawców,
działaczy
zwi
Ģ
zkowych i inne osoby, których celem jest przekonanie uczestników gry o
uczciwo
Ļ
ci
b
Ģ
d
Ņ
nieuczciwo
Ļ
ci
postanowie
ı
umowy.
Warto
Ļę
ideologii
jest
bezpo
Ļ
redni
Ģ
funkcj
Ģ
kosztów pomiaru i egzekwowania umów. Je
Ļ
li pomiar
i egzekwowanie wyników umów mog
Ģ
by
ę
wykonane po niskim koszcie, wówczas
nie ma wielkiego znaczenia czy ludzie wierz
Ģ
,
Ň
e reguły gry s
Ģ
uczciwe b
Ģ
d
Ņ
4
nieuczciwe. Ale poniewa
Ň
pomiar i egzekwowanie umów s
Ģ
kosztowne, ideologia ma
znaczenie.
EFEKTYWNO
ĺĘ
ADAPTACYJNA
Efektywne rynki s
Ģ
wynikiem działania instytucji, które zapewniaj
Ģ
niskie
koszty pomiaru i egzekwowania umów. Osi
Ģ
gni
ħ
cie tego wyniku jest mo
Ň
liwe dzi
ħ
ki
regułom, które wspieraj
Ģ
efektywno
Ļę
adaptacyjn
Ģ
, poprzez uzupełniaj
Ģ
ce
ograniczenia nieformalne i poprzez efektywne egzekwowanie. Po kolei omówi
ħ
te
poj
ħ
cia.
Adaptacyjnie efektywne reguły dostarczaj
Ģ
bod
Ņ
ców do zdobywania wiedzy,
pobudzaj
Ģ
do innowacji oraz wspieraj
Ģ
podejmowanie ryzyka i twórczej działalno
Ļ
ci.
Jak przekonuj
Ģ
co argumentował Friedrich Hayek, w
Ļ
wiecie niepewno
Ļ
ci nikt nie zna
poprawnego rozwi
Ģ
zania problemów, z którymi si
ħ
stykamy. Logicznym
nast
ħ
pstwem jest wi
ħ
c zdecentralizowane podejmowanie decyzji, które pozwoli
społecze
ı
stwu poznawa
ę
alternatywne sposoby rozwi
Ģ
zywania problemów.
Równie wa
Ň
ne jest uczenie si
ħ
na podstawie bł
ħ
dów i ich eliminacja. Reguły
musz
Ģ
wi
ħ
c obejmowa
ę
prawo upadło
Ļ
ciowe oraz dostarcza
ę
bod
Ņ
ców zach
ħ
caj
Ģ
cych
do zdecentralizowanego podejmowania decyzji i tworzenia efektywnie
konkurencyjnych rynków. Musz
Ģ
równie
Ň
pozwala
ę
na tani pomiar praw własno
Ļ
ci.
Zasady formalne to jedynie cz
ħĻę
matrycy instytucjonalnej. Musz
Ģ
by
ę
one
dopełnione ograniczeniami nieformalnymi – poszerzeniami, przetworzeniami
i dopełnieniami reguł. Te nieformalne ograniczenia rozwi
Ģ
zuj
Ģ
niezliczone problemy
wymiany nie obj
ħ
te w pełni zasadami formalnymi. Posiadaj
Ģ
równie
Ň
zdolno
Ļę
przetrwania. Zasady nieformalne pozwalaj
Ģ
ludziom prowadzi
ę
codzienny proces
wymiany bez konieczno
Ļ
ci ci
Ģ
głego (w ka
Ň
dym momencie i w ka
Ň
dej sytuacji)
my
Ļ
lenia o warunkach umowy. Rutyna, zwyczaje, tradycja i kultura s
Ģ
cz
ħ
sto
u
Ň
ywanymi słowami do okre
Ļ
lenia reguł i ogranicze
ı
nieformalnych. Ograniczenia
nieformalne obejmuj
Ģ
(a) konwencje, które rozwijaj
Ģ
si
ħ
jako rozwi
Ģ
zania problemów
koordynacji; na utrzymaniu konwencji zale
Ň
y wszystkim stronom wymiany, (b)
normy zachowania, którymi s
Ģ
uznane standardy zachowania oraz (c) przyj
ħ
te z
własnej inicjatywy sposoby zachowania takie jak uczciwo
Ļę
lub prawo
Ļę
. Konwencje
s
Ģ
samo-egzekwowalne. Normy zachowania s
Ģ
egzekwowane przez drug
Ģ
stron
ħ
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]