Intifada - 2000, NARÓD WYBRANY
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JERZY WÓJCIK
▪
INTIFADA AL-AQSA: SPONTANICZNY ZRYW
SPOŁECZEŃSTWA CZY ELEMENT POLITYCZNEJ
STRATEGII PALESTYŃSKIEGO
ESTABLISHMENTU? PRZYCZYNY WYBUCHU
POWSTANIA PALESTYŃSKIEGO W 2000 ROKU.
___________________________________________________________________________________
`
Jerzy Wójcik – doktorant w Katedrze Bliskiego i Dalekiego Wschodu,
Uniwersytet Jagielloński, Absolwent kierunku Stosunki Międzynarodo-
we oraz podyplomowych studiów z zakresu Bliskiego Wschodu, Uni-
wersytet Jagielloński. Inicjator stworzenia Forum Izrael-Polska-Europa.
Artykuł ukazał się w publikacji zbiorczej pt. „Izrael i Autonomia Pale-
styńska. Wybrane aspekty polityczne i prawne” pod redakcją Bernarda J.
Albina i Grzegorza Tokarza, Wrocław 2007
1
WST
Ę
P
W
ybuch Intifady Al-Aqsa we wrześniu 2000 roku był szokiem dla opi-
nie międzynarodowej oraz samych Izraelczyków. Rozpatrując Intifadę z perspek-
tywy 2005 roku moŜna wyróŜnić zarówno jej przyczyny jak i daleko idące skutki,
jakimi były np. upadek rządu Ehuda Baraka oraz wybór Ariela Sharona na pre-
miera Izraela. Pozostało jednak szereg pytań, na które do dziś odpowiedź nie jest
jednoznaczna. Do tych kluczowych zagadnień naleŜy przede wszystkim kwestia:
czy intifada była zainicjowana i kontrolowana przez Jasera Arafata czy powinno
się ją rozpatrywać jako spontaniczną reakcję narodu palestyńskiego na fiasko pro-
cesu pokojowego? RozwaŜenie tego problemu wydaje się mieć zasadnicze zna-
czenie dla zrozumienia polityki oraz sposobu negocjacji strony palestyńskiej w
okresie negocjacji Camp David. Celem niniejszego artykułu jest analiza przyczyn
wybuchu Intifady oraz rozwaŜenie roli władz Autonomii Palestyńskiej w jej ini-
cjowaniu. Warto równieŜ przyjrzeć się intifadzie z punktu widzenia jej miejsca w
dąŜeniach niepodległościowych Palestyńczyków.
PRZYCZYNY WYBUCHU INTIFADY AL-AQSA
Interpretacja przyczyn wybuch powstania jest róŜna dla obu stron: izraelskiej
i palestyńskiej. W pierwszym okresie po wybuchu intifady analitycy koncentro-
wali się na punkcie zapalnym, którym była wizyta Ariela Sharona na Wzgórzu
Świątynnym.
1
Wizyta ta postrzegana była jako katalizator wydarzeń na Bliskim
Wschodzie i iskra, która spowodowała fale przemocy. Zamiarem Sharona nie było
jednak prowokowanie Palestyńczyków, lecz walka o pozycję na izraelskiej scenie
politycznej. Pierwszym rywalem był Benjamin Natanyahu, z którym Sharon to-
czył walkę o przywództwo w prawicowej partii Likud. Drugim przeciwnikiem był
premier Ehud Barak. Podobną interpretacje przyjął sam premier Barak, który w
wywiadzie z 13 czerwca 2002 powiedział: „Wizyta Sharona [na wzgórzu świą-
tynnym] było koordynowana przez Jibril Rajoub [palestyński szef ochrony Auto-
nomii palestyńskiej] i była skierowana przeciwko mnie, nie zaś Palestyńczykom.
Sharon chciał pokazać, Ŝe jest w stanie lepiej troszczyć się o Jerozolimę niŜ ja.”
2
1
28 września 2000 Ariel Sharon odwiedził wzgórze świątynne na starym mieście w Jerozolimie.
Wzgórze Świątynne jest uznane za miejsce święte przez 3 religie: Islam, Chrześcijaństwo i Juda-
izm, natomiast administrowane jest przez stronę Palestyńską. Minister Spraw Wewnętrznych Izra-
ela Shlomo Ben-Avi udzielił zezwolenia na wizytę Sharona po wcześniejszej konsultacji z pale-
styńskim szefem bezpieczeństwa Jabrilem Rajoubem. Rajoub wyraził opinię, Ŝe wizyta powinna
odbyć się bezproblemowo, jeśli Sharon nie wejdzie do muzułmańskich miejsc świętych. Podczas
swojej 34 minutowej wizyty Ariel Sharon nie wchodził do Ŝadnych miejsc świętych dla Islamu,
jednakŜe został obrzucony wyzwiskami ze strony palestyńskiej młodzieŜy. Awantura słowna prze-
rodziła się w obrzucanie kamieniami izraelskich sił policyjnych (28 policjantów zostało rannych).
29 września Palestyńczycy obrzucili kamieniami modlących się śydów pod Ścianą Płaczu w Jero-
zolimie, natomiast zamieszki i ataki Palestyńczyków przeniosły się na teren miasteczek Gazy i
Zachodniego Brzegu. De facto wybuchła II Intifada zwana Intifadą Al-Aqsa.
2
Camp David and After: An Exchange, Benny Morris, The New York Review of Books, (1. An
Interview with Ehud Barak), J
UNE
13,
2002,
V
OLUME
49,
N
UMBER
10 (In response to Camp David:
The Tragedy of Errors, A
UGUST
9,
2001)
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
2
Jednym z najwaŜniejszych głosów w dyskusji nad rolą wizyty Sharona na Wzgó-
rzu Świątynnym był Raport Mitchella opublikowany 20 maja 2001, w którym
dokonano jednoznacznej interpretacji tego wydarzenia. W tym punkcie warto
przytoczyć fragment raportu: „Wizyta Sharona nie spowodowała wybuchu po-
wstania
Al. Aqsa
. Była [wizyta] zaplanowana w niewłaściwym czasie, natomiast
jej konsekwencje mogły być przewidziane. W rzeczywistości konsekwencje były
przewidziane przez tych, którzy tej wizycie się sprzeciwiali. Bardziej znacząca
była decyzja izraelskiej policji o uŜyciu broni gładkolufowej przeciwko demon-
strantom i znacząca poraŜka obu stron w dąŜeniach do zaprzestania przemocy.”
3
W obliczu przypisania marginalnej roli wizycie Sharona na Wzgórzu pojawiały
się analizy postrzegające to wydarzenie w bardziej kompleksowy i szeroki spo-
sób. Na pewnym etapie analizy dla obu stron: palestyńskiej i izraelskiej stało się
jasne, Ŝe powodów wybuchu intifady naleŜy poszukiwać w meandrach procesu
pokojowego.
OSLO
Dokonując ewaluacji intifady przez pryzmat dynamiki przemian społeczeń-
stwa palestyńskiego, naleŜy uwzględnić takŜe czynnik całości porozumień z
Oslo.
4
Palestyńczycy wielokrotnie wskazywali, Ŝe układ o Autonomii Palestyń-
skiej nie był korzystny dla mieszkańców Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu pod
względem ekonomicznym. Jednorodny do tej pory teren Zachodniego Brzegu
został podzielony tzw. checkpointami oraz zasiekami kontrolowanymi przez woj-
sko izraelskie. Pod względem samorządności Palestyńczycy zyskali całkowitą
kontrolę nad terenami tzw. strefy A, jednakŜe swobodny przepływ towarów, usług
oraz mobilność siły roboczej została znacznie ograniczona.
5
Ponadto ostateczne uregulowania kwestii państwowości palestyńskiej zostały po-
traktowana marginalnie w układach z Oslo ograniczając się jedynie do mglistego
sformułowania o podjęciu ponownych negocjacji nad tą sprawą w okresie 5 lat.
6
W momencie dojścia Benjamina Natanyahu do władzy w Izraelu, to Stany Zjed-
noczone i prezydent Clinton musiały wymuszać na rządzie izraelskim realizację
układów. Czynniki te sprawiały, Ŝe strona palestyńska postrzegała układy z Oslo
jako kolejną fazę ograniczania wolności i prawa do samostanowienia przez stronę
izraelską. Oslo miałoby być kolejną próbą zdławienia Palestyńczyków przez Izra-
el. To poczucie w zasadniczy sposób było podsycane przez fundamentalistyczne
ugrupowania, co sprawiało, Ŝe kolejne pokolenie Palestyńczyków wyrastało w
poczucie frustracji i agresji.
Oceną tych propozycji moŜemy odnaleźć w opublikowanym 20.05.2001 Raporcie Mitchella. Jest
on próbą odpowiedzi na pytanie: dlaczego na przełomie 2000/2001 roku doszło do eskalacji prze-
mocy pomiędzy Izraelczykami a Palestyńczykami. Por. Middle East History and Resources: Mit-
4
Traktaty z Oslo, podpisane w Waszyngtonie w 1995 legitymujące powstanie Autonomii Pale-
styńskiej na terenach Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy.
5
Traktaty z Oslo dzieliły tereny Zachodniego Brzegu na tereny oznaczone literami A,B,C, przy
czym tereny A była pod całkowitą kontrolą cywilną i militarną Palestyńczyków.
6
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
3
3
Izraelczycy z kolei postrzegali układy z Oslo jako pewien nieefektywny pro-
ces ustępstw, w wyniku których Izrael nie uzyskał obiecanego bezpieczeństwa.
Jak się okazało Autonomia Palestyńska nie spełniła roli zasadniczego parasola
bezpieczeństwa dla Izraelczyków, a ugrupowania ekstremistyczne nieprzerwanie
prowadziły ataki na Izrael. Społeczeństwo izraelskie miało takŜe usprawiedliwio-
ne pretensje do premiera Rabina, który to w duŜej mierze wyposaŜył w broń poli-
cję palestyńską, która jak się później okazało była uŜyta przeciwko Izraelowi.
Główną róŜnicą w postrzeganiu Oslo przez obie strony była jednak kwestia same-
go znaczenie procesu negocjacyjnego. Palestyńczycy traktowali traktat o Auto-
nomii Palestyńskiej jako zaledwie etap w tworzeniu państwowości. Dla strony
izraelskiej i premiera Icchaka Rabina Autonomia Palestyńska była w 1995 pew-
nym maksimum ustępstw wobec strony palestyńskiej, natomiast zapis o państwie
był traktowany w bardzo niekonkretny sposób.
CAMP DAVID
W przekonaniu o próbie manipulacji i zasadniczym fałszu Ehuda Baraka pod-
czas negocjacji w Camp David w lipcu 2000, przejawia się typowa formuła pale-
styńskiej argumentacji przyczyn wybuchu intifady. W oczach Palestyńczyków to
właśnie strona izraelska ponosiła całkowitą odpowiedzialność za fiasko szczytu,
co w rezultacie doprowadziło do eskalacji konfliktu. Strona izraelska równieŜ
rozpoznawała znaczenie niepowodzenia szczytu w Camp David, jednakŜe przy-
czyny fiaska szczytu interpretowała odmiennie.
7
Jedną z podstaw stworzenie państwa palestyńskiego jest rezolucja 242 ZO
ONZ z 1967 roku, która zobowiązuje Izrael do wycofania się do granic z roku
1967 r. sprzed tzw. Wojny Sześciodniowej.
8
Punktem wyjścia w negocjacjach w
Camp David była propozycja prezydenta Stanów Zjednoczonych, która obejmo-
wała utworzenie państwa palestyńskiego na Zachodnim Brzegu i Strefie Gazy na
terenie 95-97% wyŜej wymienionego terytorium. Ponadto plan zakładał objęcie
Wschodniej Jerozolimy podwójną jurysdykcją: izraelską i palestyńską.
9
W odnie-
sieniu do uchodźców palestyńskim Clinton proponował z kolei prawo powrotu dla
100.000 uchodźców w ramach łączenia rodzin oraz wypłatę odszkodowań
uchodźcom, którym to prawo przysługiwać nie będzie.
10
Plan Clintona wyraźnie
7
Konferencja odbyła się w dniach 11 – 24 lipca 2000 w posiadłości Camp David, pod egidą pre-
zydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona. Podczas konferencji delegacje izraelska i palestyń-
ska podjęły rozmowy na temat ustanowienia państwa palestyńskiego oraz zakończenia trwającego
od lat konfliktu. 24 lipca 2000 w trójstronnym oświadczeniu, składającym się z 4 punktów obie
strony zobowiązują się do kontynuowania wysiłków zmierzających do ustanowienia trwałego
pokoju. Szczyt izraelsko-palestyński zakończył się niepowodzeniem. Middle East History and
8
The Israeli Camp David II Proposals for Final Settlement, July, 2000,
10
Uri Horowitz, Camp David 2 and President Clinton's bridging proposals -- the Palestinian view,
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
Camp David: An Exchange, Dennis Ross, Gidi Grinstein, The New York Review of Books,
VOLUME
48,
NUMBER
14,
SEPTEMBER
20,
2001
9
4
wychodził naprzeciw rezolucji 242 ZO ONZ i po raz pierwszy zobowiązywała
Izrael do daleko idących ustępstw.
11
Arafat podjął szereg wysiłków zmierzających do merytorycznego przygoto-
wania do szczytu, jednakŜe nie zmienia to faktu, Ŝe analitycy za główną przyczy-
nę niepowodzenia szczytu Camp David uwaŜają odrzucenie propozycji Clintona
przez Jasera Arafata.
12
Prezydent Clinton wyraził się następującymi słowami: „On
[Arafat] spędził tutaj 14 dni po to, aby powiedzieć `nie` dla wszystkich propozy-
cji”.
13
Drugim powodem niepowodzenia szczytu był brak wypracowanego stano-
wiska delegacji palestyńskiej. Strategią Arafata podczas Camp David było jedynie
akceptowanie lub odrzucenie poszczególnych propozycji.
14
W Ŝadnym momencie
nie zaproponował on niczego konstruktywnego, co moŜna by uznać za propozy-
cję lub punkt wyjścia do dalszych negocjacji. W kluczowym momencie rozmów,
gdy negocjowaną kwestią była Jerozolima, Arafat odrzucając wywaŜony projekt
Clintona, podał argumenty, które uniemoŜliwiały doprowadzenia negocjacji do
porozumienia. Arafat nie tylko wymagał przestrzegania rezolucji 242 ZO ONZ w
najszerszej interpretacji, Ŝądając całkowitej kontroli nad Wschodnią Jerozolimą,
lecz takŜe negował historyczny i religijny charakteru Ściany Zachodniej.
15
Pro-
blem negowania istnienia Izraela jest dość powszechny w świadomości Palestyń-
czyków. Tak artykułowana postawa Arafata wpisuję się w jego wieloletnie za-
chowania, gdy na forum międzynarodowym w języku angielskim wyraŜał on tre-
ści znacząco róŜne od tych, które zawierały się w jego przemowach w języku
arabskim do własnego narodu. Izrael dla Palestyńczyków był faktem koniecznym,
uznanym podmiotem międzynarodowym, jednakŜe Palestyńczycy stronią od na-
dania temu bytowi uzasadnienia historyczno-religijnego. MoŜna uznać, Ŝe dywa-
gacje nad tą kwestią nie mają znaczenia dla meritum negocjacji, jednakŜe w spo-
sób znaczący taka postawa oddziaływała na psychologię relacji obu partnerów.
Podstawowym elementem strategii Jasera Arafata było prowadzenie negocja-
cji w oparciu o rezolucje 242 i 338 ZO ONZ, które zobowiązuje Izrael do wyco-
fania się z ziem zagarniętych w wyniku wojny 1967 roku. Przez szereg lat zarów-
no Jaser Arafat jak i społeczeństwo palestyńskiego dąŜyły do maksymalistycznej
interpretacji tychŜe rezolucji. Interpretacja ta stworzyła przeświadczenie Palestyń-
czyków, Ŝe państwo palestyńskie powstanie w ortodoksyjnym rozumieniu obu
rezolucji. Takie dąŜenie reprezentował takŜe Jaser Arafat i wielokrotnie w swych
11
Rezolucja nr 242 ZO ONZ została uchwalona po tzw. Wojnie sześciodniowej w wyniku której
Izrael zajął terytorium Zachodniego Brzegu (wraz ze wschodnią Jerozolimą) i Strefy Gazy. Rezo-
lucja nr 242 zobowiązuje Izrael do wycofania się z wyŜej wymienionych terenów. W oryginalnym
tekście rezolucji występuje jednak następujące sformułowanie: „…withdrowal from teritories..”.
sformułowanie to jest inaczej interpretowane przez Izraelczyków a stronę palestyńską. Zgodnie z
izraelską interpretacją rezolucja nie precyzuje dokładnie, z których terenów Izrael ma się wycofać.
Palestyńczycy natomiast Ŝądają by wycofanie nastąpiło ze wszystkich terenów zajętych przez
Izrael w roku 1967. Tak odmienna interpretacja nieskonkretyzowanej rezolucji ONZ prowadzi do
ukształtowania się dwóch całkiem innych postaw obu delegacji. U.N. Security Council Resolution
_______________________________________________________________________________
F
ORUM
I
ZRAEL-
P
OLSKA-
E
UROPA
▪
www.forum-ipe.org
TamŜe
12
A Strong Start, Not An End, Christian Science Monitor, 08827729, 7/27/2000, Vol. 92, Issue
172
13
Camp David: The Tragedy of Errors, Hussein Agha, Robert Malley, The New York Review of
Books, August 9, 2001, Volume 48, Number 13
14
TamŜe
15
[ Pobierz całość w formacie PDF ]