Informatyka w gospodarstwie rolniczym, 1. ROLNICTWO, xx
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dzięki uprzejmości autora Pana Prof. dr hab. Andrzeja Bernackiego publikujemy pełny tekst referatu
wygłoszonego w ramach konferencji „Nowoczesne techniki informacyjne w nauce, edukacji i
doradztwie dla wsi i rolnictwa”, 16-18.09.2004, Brwinów – Warszawa.
Prof. dr hab. Andrzej Bernacki
Katedra Rachunkowości i Bankowości
Informatycznej PJWSTK w Warszawie
Motto: „Bezcennym narzędziem w kierowaniu
gospodarstwem jest rachunkowość.”
Profesor
Stefan Moszczeński (1947)
Informatyka w gospodarstwie rolniczym
Wprowadzenie
Rozwój całego świata odbywa się w ramach cywilizacji nazywanych również falami
przemian. W dalekiej przeszłości rozwinięte kraje świata przeżyły pierwsza falę. Była nią
rewolucja agrarna. Synonimem tej rewolucji była motyka. Fala ta trwała tysiące lat. Kolejna
druga fala, to rewolucja przemysłowa, trwała około 300 lat. Symbolizowała ją maszyna
parowa.
Obecnie jesteśmy światkami początkowego okresu rozwoju trzeciej fali. Fala ta
charakteryzuje się wykorzystywaniem wiedzy, informacji oraz komunikacji. Nowa
cywilizacja wg Tofflerów, amerykańskich futurologów charakteryzuje się wykorzystaniem
głównie wiedzy. Istotą nowej cywilizacji jest kapitał intelektualny. Narzędziami nowej fali są
szeroko rozumiane mikroprocesory, komputery oraz Internet. Trudno obecnie wymienić
zakres wykorzystywania tych narzędzi a szczególnie do końca nieokreślone możliwości ich
zastosowania w przyszłości.
Zakres wykorzystywania nowoczesnej techniki komputerowej jest w Polsce
rozpowszechniany. Nie zawsze jednak w dostatecznym zakresie szczególnie w rolnictwie.
Mikroprocesory są wykorzystywane do wspomagania procesów technologicznych np. do
2
nawadniania, dawkowania nawozów mineralnych i pasz dla zwierząt, kontroli klimatu w
szklarniach itp. O zakresie wykorzystywania mikroprocesorów w dużej mierze decydują
firmy produkujące maszyny i inne
urządzenia. Fabryki walcząc o klienta usprawniają
maszyny i urządzenia wykorzystując do tego celu najnowsze technologie informatyczne.
Wykorzystywanie komputerów i Internetu w gospodarstwach rolniczych jest zdecydowanie
mniejsze. Z przeprowadzonych badań dowiadujemy się, że w 2003 r jedynie 18,18%
gospodarstw rolniczych posiadało komputery a 8,54%
1
korzystało z Internetu. Internet
powinien być wykorzystywany do wszelkiego rodzaju kontaktów oraz rozmów handlowych i
wyszukiwania odbiorców i dostawców. Negocjowanie cen zakupu i zbytu produktów
rolniczych. Powinien również służyć do poszukiwania informacji oraz poszarzania własnej
wiedzy.
Szczególnie interesujący jest fakt, że duża liczba gospodarstw rolniczych wyraża
zainteresowanie posiadaniem internetu tj. 40,36% a jedynie 24,70% jest zainteresowana
zakupem komputera. Zagadnienie to nie wymaga komentarza. Jest jednak dużym wyzwaniem
dla doradców i współpracujących specjalistów z gospodarstwami rolniczymi. W tym celu
należy również wykorzystać zainteresowanie dzieci nowoczesną techniką informatyczną w
Polsce. Z badań wynika, że dzieci są bardzo zainteresowane komputerami a równocześnie
należy podkreślić, że są one przyszłością społeczeństwa informatycznego
1. Trochę historii
Wykorzystanie informacji w gospodarstwie rolniczym jest głęboko zakorzenione w
historii rolnictwa. Bardzo ostrożnie stawiam pytanie czy rachunkowość w rolnictwie nie była
wcześniej wykorzystywana niż w handlu od którego przyjęła swoją nazwę. Rolnicy, nadzorcy
robotników nazywani karbowymi nacinali na laskach, kijach karby, które pozwalały zliczyć
wozy zwiezionych ziemiopłodów, zbóż, okopowych itp. Czynili tak w okresie, w którym
umiejętność czytania i pisania nie była powszechna. Stąd ich nazwa karbowi. Profesor
Moszczeński (1947) stwierdza, że takie laski znajdowały się jeszcze przed wojną w Muzeum
Rolnictwa w Dzydzach na Pomorzu. Po wojnie już tych lasek nie było. Obecnie takie laski
znajdują się w Muzeum Rolnictwa w Szlezwiku-Holsztynie, RFN.
1
Źródło: Czapiński J., Panka T., Red. Diagnoza Społeczna 2003 Warunki i jakość życia Polaków
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania Warszawa 2004
2
3
Pierwsze wzmianki dotyczące rachunkowości gospodarstw rolniczych w Polsce sięgają
1907 roku. W roku tym światły rolnik Kopecki Jan na zebraniu Kółek Rolniczych w
Wyrzkowie koło Poznania w swym referacie postawił pytanie: „Dlaczego i jak powinien
gospodarz rachować?”. Uzasadniał potrzebę prowadzenia ewidencji księgowej. Stwierdził on
między innymi, że:
•
mało jest pomiędzy nami takich rolników, którzy mogliby liczbami
wykazać swój majątek, mieli pewność, ile też ich praca i ich kapitał
przynosi zysku,
•
nie będzie swego majątku pewny ten gospodarz, który nie prowadzi
rachunkowości.
Minęło już prawie 100 lat i mimo różnych prób gospodarstwa rolnicze w Polsce nadal nie
mają obowiązku ani też z własnej inicjatywy nie prowadzą rachunkowości. Prowadzone są
różne próby wykorzystywania notatników danych księgowych przez poszczególnych
rolników samodzielnie lub przy współudziale doradców rolniczych.
W roku 1926 wprowadzona została rachunkowość laurowska. Rachunkowość ta
opracowana została przez profesora Laura, Profesora Politechniki w Zurychu oraz
Przewodniczącego Związku Chłopów Szwajcarskich. Opracowana książka rachunkowa
przywieziona została do Polski w 1926 roku przez inż. J. Cużytka odbywającego praktykę w
Szwajcarii. Książka ta prowadzona była również w okresie okupacji. Dane z rachunkowości
nie były udostępniane okupantowi. Ten rodzaj rachunkowości jest nadal prowadzony przez
zainteresowanych rolników. Obecnie książkę tę prowadzi Instytut Ekonomiki Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ). Prowadzenie tej książki jest dobrowolne. Nawyk jej
prowadzenia jest przenoszony na kolejne pokolenia właścicieli gospodarstw. Liczba
korzystających z niej gospodarstw w najkorzystniejszych latach osiągnęła ponad 3 tys.
.
Na
podstawie przeprowadzonych badań [A. Bernacki 1982 r.] gospodarstwa rachunkowiczów
uzyskiwały w badanych latach 1958/59 – 1978/79 w porównaniu z ogółem gospodarstw
rolniczych w Polsce, wyższe roczne wyniki produkcyjne i finansowe, średnio o 33.3%. w
całym badanym okresie. Maksymalna średnia wyższych dochodów produkcyjnych i
finansowych wynosiła nawet 41% a minimalna 22% w badanym dwudziestoleciu.
Zunifikowany System Rachunkowości w gospodarstwach rolniczych (ZSRGR) wprowadzony
został w 1996 roku również przez IERGŻ. Zobowiązani do jego prowadzenia są młodzi
rolnicy korzystający z preferencyjnych kredytów. W opinii rolników przydatność ZSRGR
była mała a uzyskiwane wyniki mało czytelne. Rachunkowość ta nie jest korzystna dla
3
4
promowania i prowadzenia jej w rolnictwie. Niestety zniechęciła ona rolników do ewidencji
księgowej ze względu na brak jej przejrzystości, jasności definicji oraz braku oczekiwanej
przez rolników informacji.
FADN (Farm Accountancy Data Network) jest to wprowadzona w Polsce
rachunkowość dla celów statystycznych. Obowiązek jej prowadzenia wynika z przystąpienia
Polski do UE. W ramach tego systemu tworzona jest sieć zbierania danych rachunkowych
dotyczących uzyskiwanych dochodów z działalności gospodarstw rolniczych w UE.
W latach dziewięćdziesiątych przygotowany został program komputerowy „Rolin 2000” oraz
„Rolin Analiza 2000”. Ostateczna wersja przygotowanego programu rachunkowości została
upowszechniona łącznie z programem komputerowym
2
w rolnictwie. Dane opracowane w
ramach tego programu zostały opublikowane i są cytowane w tym opracowaniu. Obecnie w
wyniku zmodyfikowania Ustawy o Rachunkowości i przyjęciu Międzynarodowego Standardu
Rachunkowości „Rolnictwo 41” przygotowywany jest program rachunkowości „Rolin 2004”.
Program ten będzie uwzględniał obowiązujące przepisy i terminologię przyjętą w MSR
„Rolnictwo 41”.
2. Bieżące wymagania w zakresie informatyki.
Zasadność wprowadzania informatyki w gospodarstwach rolniczych ma związek z
budową nowej cywilizacji opartej o wiedzę. Wiedza i zainteresowanie się nią ma związek z
wykorzystaniem zasobów intelektualnych człowieka w gospodarce.
Prekursorami istotności i zainteresowania się kapitałem intelektualnym w działalności
gospodarczej człowieka byli: Profesorowie Uniwersytetu w Chicago, Laureaci nagrody Nobla
Theodore W. Schultz oraz Gary S. Becker. W Polsce na jakość wykonywanej pracy zwracał
dużą uwagę profesor Tadeusz Kotarbiński. Jakość wykonywanej pracy była zawsze
dostrzegana, ale nie z takim zainteresowaniem jak obecnie.
Znany amerykański doradca, nie ekonomista S. Covey wyróżnia trzy podstawowe
grupy zasobów w przedsiębiorstwach i organizacjach. Są nimi zasoby rzeczowe, finansowe
oraz zasoby ludzkie (kapitał intelektualny). Rys. 1.
2
Bernacki A.(1998) Rejestr zdarzeń gospodarczych, Plan kont oraz Bernacki A., Józwiak M. Wydawnictwo
Fundacja Rozwój SGGW(1998) .Był to zbiór broszur łącznie z dyskietką możliwy do zakupu w
Wydawnictwie oraz w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW
4
5
Rys. 1. Czynniki produkcji według S. Covey’a
Źródło: Opracowanie własne, na podstawie Covey S. R
Covey uznaje zasoby ludzkie jako jeden z decydujących czynników produkcji przesądzający
o wykorzystaniu rzeczowych i finansowych zasobów. Podkreślenia wymaga fakt, że w
rewolucji przemysłowej jako podstawowe zasoby decydujące o wynikach produkcyjnych i
finansowych były wymienione już wcześniej zasoby rzeczowe i finansowe. Podkreślenia
wymaga również fakt, że zasoby materialne i rzeczowe są zasobami występującymi w
ograniczeniu.
Natomiast aktywa niematerialne (intelektualne) cechują się nieograniczoną
możliwością ich wielokrotnego wykorzystania. Są one aktywami kreowania nowych wartości.
Stwierdzić należy również, że mogą być one wykorzystane symultanicznie. Są to naturalne
zasoby produkcyjne. Trudno jest jednak porównywać możliwości intelektualne z naturalnymi
warunkami produkcji rolniczej i wykorzystaniem użytków rolnych. Ale zarówno człowiek jak
i użytki rolne posiadają wspólną cechę. Ich wspólną cechą jest natura. Podobnie użytki
rolnicze racjonalnie wykorzystywane poprawiają swoje produkcyjne możliwości. I odwrotnie
nie użytkowane racjonalnie stają się nieużytkami.Informacja i wspierająca ją informatyka jest
bardzo istotnym narzędziem zarządzania. Sprawny menadżer może i powinien korzystać z
informacji pochodzących z zewnątrz i z wewnętrznych zasobów liczbowych gospodarstwa
lub przedsiębiorstwa. Źródłem informacji wewnętrznych powinna być niedoceniana obecnie
rachunkowość. Na podstawie informacji zewnętrznych i wewnętrznych oraz przy
wykorzystaniu informatyki powinny być podejmowane bieżące i perspektywiczne decyzje.
Zadaniem menadżera, zarządcy jest dostarczanie produktów dobrych, wytwarzanych po
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]