Informacja o Szkole, Historia, Filozofia, Lubelska Szkoła Filozoficzna
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
informacje o Szkole
Wpisany przez Rafal Lizut
środa, 12 maja 2010 10:44 - Poprawiony środa, 26 maja 2010 19:52
LUBELSKA SZKOŁA FILOZOFICZNA
– określenie sposobu uprawiania filozofii realistycznej
(klasycznej), wypracowanego w latach 50. XX w. przez grupę filozofów KUL,
charakteryzującego się realizmem poznawczym (przedmiotem poznania jest realnie istniejący
byt), maksymalizmem (podejmowanie wszystkich egzystencjalnie doniosłych zagadnień),
autonomią metodologiczną (wobec nauk przyrodniczo-matematycznych oraz teologii),
transcendetalizmem twierdzeń (twierdzenia odnoszą się do całej rzeczywistości), jednością
metodologiczno-epistemologiczną (ta sama metoda stosowana w dyscyplinach filozoficznych
uprawianych przedmiotowo), spójnością (zagwarantowaną wewnętrzną zbornością przedmiotu)
oraz obiektywnością (osiąganą dzięki samozwrotnej sprawdzalności twierdzeń, co uzyskiwane
jest przez każdorazowe odnoszenie ich do oczywistości przedmiotowej); nazwa pol. szkoły
filozofii realistycznej (klasycznej), która powstała jako odpowiedź na narzucony administracyjnie
pol. uczelniom marksizm, a także jako odpowiedź na dominujące w tym czasie inne nurty
filozoficzne, jak fenomenologia, egzystencjalizm czy pozytywizm logiczny; w sensie szerokim:
środowisko filozoficzne KUL.
Nazwa szkoły i jej założyciele. Prace dydaktyczno-naukowe zainicjowane na początku lat 50.
XX w. na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL przez S. Swieżawskiego, J. Kalinowskiego
oraz M. A. Krąpca zostały określone przez Kalinowskiego (od 1957 zamieszkał we Francji) przy
okazji omawiania dorobku filozofów KUL, w czasopiśmie „Revue philosophique de Louvain”,
jako „ecole philosophique lublinoise” (zob.
W kręgu filozofii
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
, 30).
W ten sposób nazwa „lubelska szkoła filozoficzna” zaczęła funkcjonować na określenie
programu nauczania i stylu uprawiania filozofii zapoczątkowanym w latach 50. drugiej poł. XX
w. w KUL. W programie tym ukazywano filozofię jako dyscyplinę autonomiczną, posiadającą
własny przedmiot, metodę i cel. Sposób uprawiania filozofii oraz jej rozumienie będzie
rozstrzygać o przynależności do lubelskiej szkoły filozoficznej – faktycznej lub tylko nominalnej.
Obok tej nazwy pojawiły się inne, stosowane zamiennie z nią: „lubelska szkoła filozofii
klasycznej”, „lubelska szkoła filozofii chrześcijańskiej”, „lubelska szkoła”, „polska szkoła filozofii
klasycznej”.
1 / 40
informacje o Szkole
Wpisany przez Rafal Lizut
środa, 12 maja 2010 10:44 - Poprawiony środa, 26 maja 2010 19:52
Lubelska szkoła filozoficzna powstała w instytucjonalnych ramach Wydziału Filozofii
Chrześcijańskiej (w 1991, zgodnie z postulatem Konstytucji Apostolskiej „Sapientia Christiana”,
nazwany Wydziałem Filozofii) KUL, który został erygowany uchwałą Senatu Akademickiego
KUL 17 VI 1946, a oficjalną działalność rozpoczął 10 XI 1946. Pierwsze lata funkcjonowania
wydziału koncentrowały się na jego organizacji.
Wśród fundatorów szkoły należy wskazać: S. Swieżawskiego, J. Kalinowskiego i M. A. Krąpca.
Główny ciężar wypracowania programu filozoficznego szkoły związany jest z pracami Krąpca,
on też odcisnął zasadnicze piętno na jej filozoficznym charakterze.
Przyczyny powstania lubelskiej szkoły filozoficznej. Wśród głównych przyczyn powstania
lubelskiej szkoły filozoficznej należy wskazać: 1) wprowadzany środkami administracyjnymi
marksizm na wszystkie uniwersytety państwowe, szkoły wyższe i studia podyplomowe. Takie
zideologizowanie nauczania filozofii groziło załamaniem podstaw kultury humanistycznej przez
zakłamanie prawdy o człowieku i świecie, zniewolenie ideologią wolnej myśli filozoficznej; 2)
konieczność wypracowania uwspółcześnionej koncepcji klasycznej filozofii realistycznej (która
została zdeformowana suarezjańską neoscholastyką a także esencjalizmem Ch. Wolffa i J.
Kleutgena) i zaproponowanie koncepcji alternatywnej filozofii maksymalistycznej, a także
odniesienie do pojawiających się w tym czasie innych propozycji, jak: krakowska szkoła
fenomenologiczna R. Ingardena czy lwowsko-warszawska szkoła analizy logicznej
(analitycznej).
Napór ideologii marksistowskiej. Na początku lat 50. komunistyczne władze w Polsce nasiliły
akcję nauczania filozofii marksistowskiej na wszystkich szczeblach szkół – wyższych oraz
średnich – z zamierzeniem w miejsce światopoglądu chrześcijańskiego wprowadzenia ideologii
materialistycznej. Tej „polityce oświatowej” dał wyraz A. Schaff w 1950: „warunkiem całkowitego
ideologicznego zwycięstwa światopoglądu marksistowsko-leninowskiego w Polsce jest, między
innymi, przezwyciężenie wpływów ideologicznych obcych klasowo kierunków filozoficznych.
Idzie tutaj w pierwszym rzędzie o filozofię tomistyczna, a więc filozofię o wyraźnym obliczu
fideistycznym, która jest oficjalną filozofią szkół katolickich. Poważny wpływ posiada filozofia
neopozytywistyczna. Wreszcie, niejaki wpływ wywiera również pewna odmiana filozofii E.
Husserla. Walka z tymi obcymi wpływami ideologicznymi w filozofii nie jest łatwa. Chociażby ze
względu na to, iż marksistowskie kadry naukowe dopiero rosną i zwolennicy filozofii
marksistowskiej dopiero zaczynają się przedostawać na katedry uniwersyteckie. Teoria
marksistowska oddziaływa jednak rozmaitymi drogami. Szeroka sieć szkolnictwa partyjnego
oraz masowa akcja upowszechniania ideologii marksistowskiej są potężną bronią w walce z
obcymi kierunkami ideologicznymi. Największy wpływ wywiera słowo pisane. Tłumaczenia
klasyków marksizmu oraz naukowej literatury marksistowskiej osiągają fantastyczne jak na
stosunki przedwojennej Polski nakłady. Dość powiedzieć, że
Dz
ieła wybrane
2 / 40
informacje o Szkole
Wpisany przez Rafal Lizut
środa, 12 maja 2010 10:44 - Poprawiony środa, 26 maja 2010 19:52
Marksa i Engelsa wydano w nakładzie ponad 200.000 egz., Lenina
Materializm i empiriokrytycyzm
275.000 egz., Stalina
O materializmie dialektycznym i historycznym
ponad 300.000 egz., a
Krótki kurs historii WKP(b)
został wydany w nakładzie 1.300.000 egzemplarzy. Walka przeciw burżuazyjnej ideologii w
Polsce Ludowej jest jednym z aspektów toczącej się w kraju i na całym świecie walki obozu
demokracji i socjalizmu przeciwko obozowi imperializmu grożącego ludzkości rozpętaniem
nowej wojny światowej. W świetle ostatnich wielkich historycznych zwycięstw socjalizmu, w
świetle nieprzerwanego postępu budownictwa socjalistycznego w ZSRR i krajach demokracji
ludowej, perspektywy tej walki zarysowują się zupełnie wyraźnie – wynik może być tylko jeden:
zwycięstwo socjalizmu w całym świecie. Będzie to ostateczny tryumf ideologii
marksizmu-leninizmu” (
Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej
, Wwa 1950, 403).
Zorganizowana przez ówczesne władze akcja ideologizacyjna i antynarodowa skłoniła
wykładających filozofię w KUL (S. Swieżawski, J. Kalinowski, M. A. Krąpiec) do obrony „rozumu
filozoficznego” i suwerenności pol. kultury przez przemyślaną pracę naukową i dydaktyczną w
zakresie filozofii. Ważnym punktem okazała się także potrzeba ukazywania w filozofii pełnej
prawdy o człowieku. Od tej prawdy zależy właściwa organizacja życia społecznego,
politycznego, religijnego i kulturowego.
Odwołanie się do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, jej racjonalne poznanie i wyjaśnienie
miało stanowić antidotum na zideologizowaną filozofię marksistowską, administracyjnie
narzuconą pol. ośrodkom naukowym, a także na ograniczenia związane z dominującym w
filozofii współczesnej scjentystycznym pozytywizmem i nastawieniem antymetafizycznym
W środowisku profesorów filozofii KUL zrodził się postulat, by odbudować realistyczną filozofię
klasyczną, która dąży do ostatecznościowego poznawania rzeczywistości w jej istotnych,
koniecznych i powszechnych (transcendentalnych) strukturach. Miało to zagwarantować ujęcie
tych aspektów rzeczywistości, do których nauki przyrodniczo-matematyczne, ze względu na
swe metody, nie mogły dotrzeć. „Grupa ludzi przygotowanych dogłębną lekturą tekstów
klasycznych starożytnych i średniowiecznych, czuła na zagrożenia pełnej prawdy o świecie i o
człowieku, dostrzegła, że rezygnacja z klasycznej filozofii stanowi ogromną szkodę wyrządzoną
człowiekowi i kulturze. Stąd nawiązanie do filozofii klasycznej.
3 / 40
informacje o Szkole
Wpisany przez Rafal Lizut
środa, 12 maja 2010 10:44 - Poprawiony środa, 26 maja 2010 19:52
Nie chodziło o zwrot ku przeszłości, właściwy historykom, ale o rozstrzyganie problemów
współczesnych przez kontynuację określonego metodologicznie typu filozofii i przez
wykorzystanie doświadczenia najlepszych myślicieli przeszłości i teraźniejszości, by jak
najwłaściwiej i najgłębiej zrozumieć oraz wyjaśnić rzeczywistość” (Z. J. Zdybicka,
O wierność
rzeczywistości i pełną prawdę o człowieku – Polska Szkoła Filozofii Klasycznej
, 110).
Począwszy od lat 50. XX w. KUL był jedynym w Polsce ośrodkiem uprawiania niezależnej myśli
filozoficznej oraz uniwersyteckiego kształcenia wolnego od ideologii marksistowskiej. Stało się
to szczególnie widoczne, gdy w następstwie partyjnych nacisków na władze uczelni dokonane
przez młode pokolenia propagatorów ideologii marksistowskiej, którzy starali się utorować sobie
miejsca na katedry uniwersyteckie, usunięto z uniwersytetów najwybitniejszych prof. filozofii,
m.in. W. Tatarkiewicza, R. Ingardena, T. Czeżowskiego, I. Dąmbską. Należy tu odnotować
prowokacyjną akcję studentów UW, uczestników seminarium prof. Tatarkiewicza, członków
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – B. Baczkę, H. Jarosza, A. Słuckiego, H. Hollanda i L.
Kołakowskiego, jaką przeprowadzili przeciw Tatarkiewiczowi; akcja ta była jednym z elementów
programu zmierzającego do pozbawiania katedr profesorów, którzy nie chcieli ulec ideologizacji
(B. Dembowski,
Spór o metafizykę i inne studia z historii filozofii polskiej
, Wł 1997, 307).
Profesorowie ci znaleźli możliwość wygłaszania odczytów czy prowadzenia gościnnych
wykładów na KUL-u, mogli też kontynuować prowadzenie prac doktorskich swoich uczniów (np.
M. Gołaszewska dokończyła swój doktorat u Ingardena na KUL-u).
Nie było wówczas podręczników i monografii filozoficznych służących poznaniu i wyjaśnianiu
świata w sposób racjonalny, uzasadniony i sprawdzalny. Te, które byty dostępne, nosiły piętno
wolffiańskiego esencjalizmu, czyniącego z filozofii przedmiot jałowych dociekań, oderwanych od
rzeczywistości, lub znamiona pozornego racjonalizmu usiłującego budować systemy
filozoficzne na wzór systemów dedukcyjnych. Tymczasem pozornemu realizmowi filozofii
materialistycznej (który w gruncie rzeczy był jedną z form idealizmu, gdyż bazował na przyjętej
a priori abstrakcyjnej idei materii) należało przeciwstawić zdroworozsądkową, uzasadnioną
wizję rzeczywistości jako realnie istniejącej. Opracowywanie i prezentowanie w formie
podręcznikowej podstawowych dziedzin filozofii było, w morzu literatury marksistowskiej,
wyzwaniem dla środowiska tworzącego program l. sz. f.
Pol. szkoła filozofii realistycznej
.
Powstanie l. sz. f. było też odpowiedzią na dominujący w
drugiej poł. XX w. w filozofii europejskiej pozytywizm (neopozytywizm), propagujący program
filozofii minimalistycznej, nieautonomicznej, a także na nurty filozofii świadomości czy filozofii
języka.
4 / 40
informacje o Szkole
Wpisany przez Rafal Lizut
środa, 12 maja 2010 10:44 - Poprawiony środa, 26 maja 2010 19:52
Próby wiązania filozofii realistycznej z fenomenologią, zwł. Ingardenowską, która deklarowała
realizm, nie gwarantowały sukcesu poznawczego ze względu na odmienne przedmioty badań
(byty intencjonalnie istniejące w podmiocie poznającym w miejsce realnych rzeczy). Również
problematyczne okazały się próby łączenia filozofii realistycznej z filozofią analityczną – ze
względu na odmienność przedmiotu badań, stosowanych metod i celów poznawczych. To samo
można powiedzieć o próbach „unaukowienia” filozofii realistycznej przez formalizację jej języka,
podejmowanych m.in. przez J. Salamuchę, J. F. Drewnowskiego czy J. M. Bocheńskiego.
Przedstawiane w opozycji do napierającego marksizmu propozycje uprawiania filozofii
wychodzące z krakowskiej szkoły fenomenologicznej Ingardena czy lwowsko-warszawskiej
szkoły analizy logicznej (analitycznej) charakteryzowały się minimalizmem poznawczym, już w
punkcie wyjścia zamykającym się na egzystencjalnie donośne problemy ludzkie. Z tej racji nie
mogły stanowić przeciwwagi dla marksizmu. Ponadto były przeniknięte mentalnością
pozytywistyczną, przejawiającą się w redukowaniu opisu i wyjaśniania świata do wąsko
rozumianego wyjaśniania naukowego, opartego na modelu matematyczno-przyrodniczym. Była
to filozofia, która przedmiotem badań czyni dane świadomości lub język, poza obszarem badań
pozostawiając to, co najważniejsze, a mianowicie byt ludzki i otaczający nas świat.
Program l. sz. f. nakierowany był na wypracowanie nowej wersji klasycznej filozofii realistycznej,
tak, by mogła ona stanowić odpór dla marksizmu ogłaszającego się jako realizm. W programie
tym „znajdują swe źródła dwa postulaty właściwe dla filozofii uprawianej w Szkole Lubelskiej:
dogłębne uwzględnienie doświadczenia historycznego przez powrót do źródeł, do oryginalnej
myśli znaczących filozofów, szczególnie Tomasza z Akwinu, by ominąć deformacje poczynione
przez jego komentatorów i późniejszych przedstawicieli; towarzysząca rozważaniom
merytorycznym refleksja metodologiczna, uwzględniająca ogólnie akceptowane osiągnięcia
logicznej teorii nauki” (Z. J. Zdybicka,
O wierność rzeczywistości [...]
, 110).
Starano się konfrontować badania ze wszystkimi propozycjami wysuwanymi przez współczesne
kierunki filozoficzne. Zdając sobie sprawę z tego, że myśl ludzka podlega historycznemu
rozwojowi, że człowiek jest bytem historycznym, starano się zwrócić baczną uwagę na całą
historię filozofii, a zwł. na te jej okresy, w których powstały nowe kierunki filozofowania.
Równocześnie, mając świadomość wielkiej ilości kierunków filozoficznych i rozmaitości
sposobów jej uprawiania, kładziono nacisk na sprawy metodologiczne w filozofii. Okazuje się
bowiem, że filozofia, mimo iż jest jedną z najstarszych dziedzin poznawczych, ciągle jeszcze
nie ma zadowalająco opracowanej swej metodologii (M. A. Krąpiec,
O filozoficznej szkole
lubelskiej
, 249).
5 / 40
[ Pobierz całość w formacie PDF ]