Instrukcja o muzyce w Świętej ...

Instrukcja o muzyce w Świętej Liturgii MUSICAM SACRAM, Książki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ŚWIĘTA KONGREGACJA OBRZĘDÓW
INSTRUKCJA O MUZYCE W ŚWIĘTEJ LITURGII
MUSICAM SACRAM
Wstęp
1.
Muzyka sakralna w dziele odnowy liturgicznej była przedmiotem starannych rozważań Soboru Watykańskiego II,
który wyjaśnił jej zadanie w służbie Bożej i podał cały szereg zasad i przepisów w Konstytucji o świętej Liturgii,
przeznaczając na ten cel osobny rozdział.
2.
To, co Sobór ustalił, rozpoczęto już wprowadzać w życie w podjętej odnowie liturgicznej. Ponieważ jednak nowe
przepisy dotyczące zmian liturgicznych i czynnego udziału wiernych zrodziły szereg wątpliwości, związanych z
muzyką sakralną i jej rolą służebną, zachodzi konieczność ich rozstrzygnięcia, by niektóre zasady, podane w
Konstytucji o świętej Liturgii, stały się jaśniejsze.
3.
Dlatego też Rada, ustanowiona dla wprowadzenia w życie Konstytucji o świętej Liturgii, na polecenie Ojca
świętego, powyższe wątpliwości starannie rozważyła i opracowała niniejszą Instrukcję.
Nie jest ona jednak zbiorem całego prawodawstwa w dziedzinie muzyki sakralnej, ale podaje tylko główne
wytyczne, których domaga się obecna chwila. Jest to jakby dalszy ciąg i uzupełnienie poprzedniej Instrukcji Św.
Kongregacji Obrzędów, opracowanej przez Radę, ogłoszonej dnia 26 września 1964 r., mającej na celu należyte
wprowadzenie w życie Konstytucji o świętej Liturgii.
4.
Należy mieć nadzieję, że duszpasterze, artyścimuzycy i wierni, chętnie przyjmując podane zasady i
wprowadzając je w życie, będą zgodnie zmierzać do osiągnięcia prawdziwego celu muzyki sakralnej, "którym jest
chwała Boża i uświęcenie wiernych"
1
.
a.
Stąd też pod pojęciem muzyki sakralnej rozumiemy tę muzykę, która powstała dla oddawania chwały Panu Bogu
i odznacza się świętością, oraz doskonałością formy
2
.
b.
Mówiąc w obecnym dokumencie o muzyce sakralnej, rozumiemy: śpiew gregoriański, polifonię sakralną dawną i
współczesną w różnorakich jej formach, muzykę organową i przeznaczoną dla innych instrumentów,
dopuszczalnych do użytku w kościele, oraz sakralny śpiew ludowy czy to liturgiczny, czy w ogóle religijny
3
.
I. Niektóre zasady ogólne
5.
Czynność liturgiczna przybiera postać bardziej dostojną, gdy jest połączona ze śpiewem; biorą w niej udział
duchowni różnych stopni, wykonując przypadające im funkcje, i lud czynnie w niej uczestniczy
4
. Dzięki takiej
postaci modlitwa nabiera szczególnego namaszczenia, tajemnica świętej liturgii, oraz jej charakter hierarchiczny i
społeczny lepiej się uwydatniają; dzięki zjednoczeniu w śpiewie pogłębia się jedność serc, okazałość świętych
obrzędów ułatwia wznoszenie myśli ku niebu, a całość odprawianych obrzędów jest obrazem i zapowiedzią tego,
co dokonuje się w świętym mieście Jeruzalem.
Dlatego też duszpasterze powinni usilnie starać się wprowadzać odprawianie obrzędów świętych w takiej właśnie
formie. Owszem, dobrze oni postępują, jeżeli do liturgii, odprawianej bez śpiewu, ale z udziałem ludu, dostosują
odpowiedni podział funkcji i części właściwych dla liturgii odprawianej ze śpiewem. Winni jednak pamiętać, by do
poszczególnych czynności mieć odpowiednich ludzi i by udział wiernych był jak najbardziej czynny.
Owocne zaś przygotowanie każdej celebry liturgicznej wymaga zgodnej współpracy wszystkich zainteresowanych
tak co do obrzędów, jak też i co do względu duszpasterskiego i muzycznego pod kierunkiem rządcy kościoła.
1
KL nr 112: AAS 56 (1964) s. 128.
2
Por. Św. Pius X, Motu proprio Tra le sollecitudini (22 XI 1903), nr 2: AAS 36 (19031904) s. 332.
Por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja De musica sacra et sacra Liturgia (3 IX 1958), nr 4: AAS 50 (1958) s.
633.
4
Por. KL nr 113: AAS 56 ( 1964) s. 128.
3
6.
Sama zaś istota liturgicznego nabożeństwa wymaga, ażeby prócz właściwego podziału funkcji i wykonania
każdy pełniący swoje zadania, czy to duchowny, czy świecki, spełniał tylko to, co do niego należy z natury rzeczy
i na mocy przepisów liturgicznych
5
, nadto by znaczenie i charakter każdej części i każdego śpiewu były należycie
podkreślone i zachowane. W tym celu jest rzeczą konieczną, by części przeznaczone z założenia do śpiewu, były
rzeczywiście śpiewane i to z uwzględnieniem rodzaju i formy, jakie im odpowiadają.
7.
Pomiędzy formą nabożeństw liturgicznych w pełni uroczystą, gdzie wszystko, co wymaga śpiewu, jest
rzeczywiście śpiewane, a formą najprostszą odpowiadania bez śpiewu, może zachodzić szereg stopni pośrednich,
zależnie od tego, jaka część, większa czy mniejsza, przeznaczona jest do śpiewu. W doborze zaś części do
śpiewu należy zacząć od tych, które z natury są ważniejsze, zwłaszcza od tych, które śpiewa kapłan lub asysta, a
lud odpowiada, lub które śpiewa kapłan razem z ludem, wprowadzając następnie stopniowo części przeznaczone
wyłącznie tylko dla ludu, lub tylko dla zespołu śpiewaków.
8.
Ilekroć razy do wykonania czynności liturgicznej, przeznaczonej do śpiewu, istnieje możliwość swobodnego
wyboru osób, należy wybrać takich, którzy w śpiewie są bieglejsi, zwłaszcza jeżeli chodzi o nabożeństwa bardziej
uroczyste i te, w których części przeznaczone do śpiewu, posiadają melodie trudniejsze do wykonania, a także gdy
nabożeństwa mają być transmitowane przez radio, albo przez telewizję
6
.
Jeśli natomiast tego rodzaju wybór jest niemożliwy, kapłan zaś lub członek asysty, nie jest na tyle zdolny, by
zaśpiewać poprawnie, wówczas może on niektóre trudniejsze części wykonać bez śpiewu, recytując je głośno i
wyraźnie. Nie powinno się jednak tego stosować wyłącznie dla wygody kapłana czy asysty.
9.
Przy wyborze rodzaju muzyki sakralnej, czy to dla zespołu śpiewaków (schola) czy dla ludu, należy uwzględnić
możliwości tych, którzy mają śpiewać. Kościół nie odrzuca od czynności liturgicznych żadnego rodzaju muzyki
sakralnej, byleby tylko odpowiadała duchowi samej czynności liturgicznej oraz charakterowi poszczególnych jej
części
7
, i by nie przeszkadzała ludowi w czynnym udziale
8
.
10.
Aby zaś wierni chętnie i z większą korzyścią brali czynny udział, będzie rzeczą odpowiednią, o ile to możliwe,
zmieniać formy urządzania nabożeństw i stopnie uczestnictwa w nich, stosownie do uroczystości dnia i charakteru
zgromadzenia.
11.
Trzeba pamiętać, że podniosłość liturgicznej czynności zależy nie tyle od bardziej ozdobnej formy muzycznej,
czy wspaniałości ceremonii, ile raczej od godnego i pobożnego odprawiania, od zachowania integralności samej
czynności liturgicznej, czyli wykonania wszystkich jej części zgodnie z ich właściwym charakterem.
Bogatsza oprawa muzyczna i większa wystawność ceremonii są niekiedy pożądane, gdy istnieje możliwość
należytego ich wykonania. Sprzeciwiałoby się to jednak prawdziwie uroczystemu charakterowi nabożeństwa,
gdyby zewnętrzny przepych powodował opuszczenie jakiegoś elementu, nadawał mu inne znaczenie lub prowadził
do niewłaściwego wykonania.
12.
Ogólne, podstawowe zasady muzyki sakralnej, stanowiące dla niej jakby fundament, może ustanawiać jedynie
Stolica Apostolska, zgodnie z istniejącymi już normami, zwłaszcza z Konstytucją o świętej Liturgii. Natomiast w
ramach ustalonych już zasad odpowiednie zarządzenia mogą być wydawane przez terytorialne Konferencje
Biskupów oraz przez poszczególnych Biskupów
9
.
II. Osoby uczestniczące w obrzędach liturgicznych
13.
Czynności liturgiczne są kultem Kościoła czyli świętego Ludu, zjednoczonego i zorganizowanego pod
przewodnictwem Biskupa lub kapłana
10
. Szczególnie uprzywilejowane stanowisko zajmują tu, ze względu na
otrzymane święcenia, kapłan i jego asysta, ze względu zaś na spełniane funkcje ministranci, lektorzy,
komentatorzy i członkowie zespołu śpiewaków (schola)
11
.
5
Por. KL nr 38: AAS 56 (1964) s. 107.
Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja De Musica sacra et sacra Liturgia (3 IX 1958), nr 95: AAS 50 (1958) s.
656657.
7
Por. KL nr 116: AAS 56 ( 1964) s. 129.
8
Por. KL nr 28: AAS 56 ( 1964) s. 107.
Por. KL nr 22: AAS 56 (1964) s. 106.
10
Por. KL nry 26 i 4142: AAS 56 ( 1964) ss. 107 i 111112; KDK nr 28: AAS 57 (1965) ss. 3336.
11
Por. KL nr 29: AAS 56 (1964) ss.107108.
6
9
14.
Kapłan, zastępując osobę Chrystusa, przewodniczy zgromadzonej społeczności. Jego modlitw, które sam
śpiewa lub odmawia głośno, powinni wszyscy słuchać pobożnie, ponieważ zanosi je w imieniu całego świętego
Ludu i wszystkich obecnych
12
.
15.
Wierni spełniają swoją funkcję liturgiczną przez pełny, świadomy i czynny udział, czego domaga się sama
natura Liturgii, i do czego lud chrześcijański na mocy Chrztu świętego ma prawo i obowiązek
13
.
To zaś uczestnictwo:
a)
powinno przede wszystkim być wewnętrzne przez to, że wierni jednoczą swoje myśli z tym, co wypowiadają lub
słyszą i że współpracują z łaską Bożą
14
.
b)
powinno być również zewnętrzne, to jest takie, które poprzez gesty, postawę ciała, wezwania, odpowiedzi i
śpiew daje wyraz temu, co wierni wewnętrznie przeżywają
15
.
Wiernych należy pouczać, by słuchając tego, co duchowni, lub zespoły śpiewają, starali się przez wewnętrzne
uczestnictwo wznosić myśli swoje do Boga.
16.
Nie ma nic podnioślejszego i milszego w nabożeństwach liturgicznych nad zgromadzenie wiernych, które
wspólnie w pieśni wyraża swoją wiarę i pobożność. Dlatego też należy z całą gorliwością doprowadzić lud do
czynnego udziału, przejawiającego się w śpiewie, a czynić to należy jak następuje:
a)
Udział ten musi obejmować przede wszystkim aklamacje, odpowiedzi na pozdrowienia kapłana czy asysty i
odpowiedzi w modlitwach litanijnych, prócz tego antyfony i psalmy, jak również wersety responsoryjne, hymny i
kantyki
16
.
b)
Przez odpowiednie katechezy i ćwiczenia należy stopniowo wprowadzać lud do coraz szerszego, a zarazem
pełnego uczestnictwa w tym, co do niego należy.
c)
Niektóre jednak śpiewy, zwłaszcza wtedy, gdy wierni nie zostali jeszcze wystarczająco przygotowani, lub jeśli są
to melodie wielogłosowe, mogą być wykonane jedynie przez zespół śpiewaków, byleby lud nie był całkowicie
wykluczony od udziału w śpiewie tych części, które jemu przypadają. Nie pochwalić zwyczaju wykonywania przez
sam chór całego Proprium i całego Ordinarium z całkowitym wykluczeniem ludu od śpiewu.
17.
Należy w swoim czasie zachować święte milczenie
17
. Nie oznacza to, by wierni byli uważani jako obcy, lub
milczący obserwatorzy czynności liturgicznej. Przeciwnie, przez milczenie wnikają głębiej w sprawowane misterium
dzięki wewnętrznym dyspozycjom, jakie w nich rodzą: słyszane słowo Boże, śpiewy i modlitwy, a także duchowa
łączność z kapłanem, wypowiadającym teksty dla niego wyznaczone.
18.
Ze szczególną troską należy uczyć śpiewu kościelnego członków religijnych stowarzyszeń ludzi świeckich,
ażeby czynnie przyczyniali się do podtrzymywania i pogłębiania udziału ludu w liturgii
18
.
Nauczanie zaś śpiewu całego ludu należy przeprowadzić równolegle z nauczaniem liturgicznym, starannie, z
cierpliwością, poczynając od pierwszych lat nauki w szkołach podstawowych, stosownie do wieku, stanu, trybu
życia i stopnia kultury religijnej wiernych
19
.
19.
Na szczególną uwagę zasługują, ze względu na swe liturgiczne posługiwanie: chór kościelny, zespół
instrumentalny i zespół śpiewaków (schola cantorum).
12
Por. KL nr 33: AAS 56 ( 1964) s. 108.
13
Por. KL nr 14: AAS 56 (1964) s.104.
14
Por. KL nr 11: AAS 56 (1964) ss. 102103.
15
Por. KL.nr 30: AAS 56 (1964) s. 108.
16
Por. KL nr 30: AAS 56 (1964) s. 108.
17
Por. tamże.
Por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Inter oecumenici (26 IX 1964), nry 19 i 59: AAS 56 (1964) ss. 881 i
891.
19
Por. KL nr 19: AAS 56 (1964) s. 105; Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja De Musica sacra et sacra Liturgia
(3 IX 1958) s. 660.
18
W świetle zasad świętego Soboru, dotyczących odnowy liturgicznej, zadanie tych grup nabrało większego
znaczenia. Do nich bowiem należy poprawne, zgodne z rożnymi rodzajami śpiewu, wykonywanie właściwych im
części liturgii, oraz wspomaganie wiernych, gdy ci śpiewem uczestniczą w liturgii.
Dlatego też:
a)
powinny istnieć i być otaczane opieką chóry, kapele muzyczne i zespoły śpiewaków (schola cantorum) przy
kościołach katedralnych, większych kościołach, w seminariach i zakonnych domach studiów;
b)
wskazane także jest, by podobne, choćby małe, chóry istniały również przy kościołach mniejszych.
20.
Kapele muzyczne istniejące przy bazylikach, katedrach, klasztorach i innych znaczniejszych kościołach, które
zdobyły sobie sławę, przechowując i rozwijając przez wieki kulturę muzyczną o bezcennej wprost wartości, niech
nadal istnieją w oparciu o własne, przekazane tradycją statuty, przez Ordynariusza przejrzane i zatwierdzone, dla
uświetnienia bardziej uroczystych nabożeństw.
Jednakże dyrygenci tych zespołów, a także rządcy kościołów niech dbają o to, by lud zawsze włączał się w śpiew,
wykonując przynajmniej łatwiejsze części do niego należące.
21.
Tam zaś, gdzie założenie nawet małego zespołu śpiewaków jest niemożliwe, należy się postarać przynajmniej
o jednego lub dwu kantorów, należycie przygotowanych, dla intonowania pieśni, a gdy lud śpiewa, dla
przewodniczenia i podtrzymywania tego śpiewu.
22.
Zespół śpiewaków (schola cantorum), zależnie od przyjętych miejscowych zwyczajów i innych okoliczności
może się składać: albo z mężczyzn i chłopców, albo tylko z mężczyzn, czy tylko chłopców, albo z mężczyzn i
niewiast, a nawet, jeżeli nie można inaczej, tylko z niewiast.
23.
Zespół śpiewaków, zależnie od wewnętrznego układu każdego kościoła powinien być tak umieszczany, by:
a)
było dla wszystkich widoczne jego znaczenie, a mianowicie, że jest on i częścią społeczności wiernych i
równocześnie spełnia szczególne zadanie;
b)
by mógł łatwiej spełniać to liturgiczne zadanie
20
;
c)
poszczególni członkowie zespołu mieli możność pełnego, to jest sakramentalnego uczestnictwa we Mszy
świętej.
Jeżeli w skład zespołu wchodzą również niewiasty, należy wyznaczyć mu miejsce poza prezbiterium.
24.
Oprócz kształcenia muzycznego należy udzielać członkom zespołu również odpowiednich wiadomości z
dziedziny liturgii i życia duchownego, tak by wykonywane przez nich zadania liturgiczne nie tylko podnosiły piękno
świętych obrzędów i były zbudowaniem dla wiernych, ale także by dla nich samych były źródłem duchownego
dobra.
25.
Temu praktycznemu i wewnętrznemu wyrabianiu zespołu pomagają wiele stowarzyszenia muzyki sakralnej
diecezjalne, krajowe i międzynarodowe, zwłaszcza te, które są zatwierdzone i wielokrotnie zalecane przez Stolicę
Apostolską.
26.
Kapłan, asysta duchownych, ministranci, lektor, członkowie zespołu śpiewaków, a także komentator powinni
przypadające im części wygłaszać wyraźnie, tak aby odpowiedź ludu, jeśli obrzęd jej się domaga, następowała
jakby spontanicznie i naturalnie.
Wypada, by kapłan i członkowie asysty wszystkich stopni włączali się do śpiewu całej społeczności wiernych w
tych częściach, które należą do ludu
21
.
III. Śpiew podczas Mszy świętej
20
Por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Inter oecumenici (26 IX 1964), nr 97: AAS 56 (1964) s. 899.
21
Por. tamże, nr 48 b: AAS 56 (1964) s. 888.
27.
Przy sprawowaniu Eucharystii z udziałem ludu, zwłaszcza w niedziele i święta, należy, o ile to możliwe, nawet
kilka razy w tym samym dniu, odprawiać Mszę świętą śpiewaną.
28.
Zachowuje się rozróżnienie między Mszą świętą uroczystą, śpiewaną i czytaną, przyjęte przez Instrukcję z
1958 r. (nr 3), stosownie do dawnych i nowych praw liturgicznych.
Jednakże, jeśli chodzi o Mszę świętą śpiewaną, to z uwagi na duszpasterskie korzyści wprowadza się w zakresie
śpiewu stopnie uczestnictwa, by stosownie do możliwości uczestniczącej grupy ułatwić celebrę uroczystej Mszy
świętej śpiewanej.
Musi być jednak zachowany porządek wśród tych stopni, mianowicie: pierwszy stopień, może być użyty nawet
sam, drugi zaś i trzeci, tak w całości jak i częściowo, nigdy bez pierwszego.
W ten sposób doprowadzi się wiernych do pełnego udziału w śpiewie.
29.
Do pierwszego stopnia należą:
a)
w obrzędach wejścia:
pozdrowienie kapłana z odpowiedzią ludu,
modlitwa,
b)
w liturgii słowa:
aklamacje przy Ewangelii,
c)
w liturgii eucharystycznej:
modlitwa nad darami ofiarnymi,
prefacja z dialogiem i Sanctus,
doksologia kończąca kanon,
modlitwa Pańska ze wstępem i embolizmem,
Pax Domini,
modlitwa po Komunii,
formuły odesłania wiernych.
30.
Do drugiego stopnia należą:
a)
Kyrie, Gloria i Agnus Dei,
b)
Symbol,
c)
Modlitwa wiernych.
31.
Do trzeciego stopnia należą:
a)
śpiew przy procesji wejścia i komunii,
b)
śpiew po Lekcji,
c)
alleluja przed Ewangelią,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]