Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watykańskim II (1979), Liturgia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
INSTRUKCJA EPISKOPATU POLSKI
O MUZYCE LITURGICZNEJ
PO SOBORZE WATYKA
Ń
SKIM II
WST
Ę
P
1.
Wydane 15 września 1962 r. „Dyrektywy Episkopatu w związku z Instrukcją św. Kongregacji Obrzę-
dów o muzyce sakralnej i Liturgii” jako dokument przedsoborowy wymagały przepracowania w duchu
soborowej
Konstytucji o
Ś
wi
ę
tej Liturgii
(KL) oraz posoborowych dokumentów Stolicy Apostolskiej,
mianowicie:
Instrukcji Musicam Sacram
z roku 1967 (MS) oraz
Wprowadzenia Ogólnego do Mszału
Rzymskiego
z 1975 r. (WOMR). Pracę te wykonała Podkomisja Komisji Liturgicznej Episkopatu Pol-
ski ds. muzyki kościelnej, zestawiając w niniejszej Instrukcji najwaŜniejsze zasady dotyczące muzyki
liturgicznej. Główną podstawę opracowania norm zawartych w Instrukcji stanowią wspomniane doku-
menty Stolicy Apostolskiej obowiązujące w całym Kościele. Uwzględnione jednak zostały takŜe zwy-
czaje i tradycje polskie zatwierdzone przez Stolicę Apostolską.
2.
Instrukcja ma charakter normatywny i ogólny zajmując się jedynie tymi problemami szczegółowymi,
które stały się obecnie aktualne. Inne przypadki naleŜy rozpatrywać, uwzględniając normy ogólne.
Sprawy trudniejsze naleŜy przedkładać do rozstrzygnięcia Diecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej
względnie Podkomisji ds. Muzyki Kościelnej przy Komisji Episkopatu ds. Liturgii.
I. NORMY OGÓLNE
3.
Muzyką liturgiczną nazywamy tę muzykę, która moŜe być uŜywana przy sprawowaniu kultu BoŜego.
Zgodnie z treścią
Instrukcji
Musicam Sacram
powinna się ona odznaczać charakterem sakralnym oraz
doskonałością formy (MS nr 4a).
Celem Muzyki Liturgicznej jest „chwała BoŜa i uświęcenie wiernych” (KL nr 112), tak wykonawców
jak i pozostałych uczestników liturgii.
Do Muzyki liturgicznej zaliczamy: śpiew jednogłosowy (chorał gregoriański i śpiew ludowy, śpiew
wielogłosowy (polifonia dawna i nowsza) oraz muzykę instrumentalną (MS nr 4b).
4.
Muzyka a zwłaszcza śpiew, jest nie tylko ozdobą uroczystej liturgii, ale jest jej integralną częścią, Dla-
tego naleŜy pilnie zabiegać o to, by czynności liturgiczne w miarę moŜliwości były odprawiane ze
śpiewem, uwzględniając równocześnie podział funkcji między róŜne osoby (MS nr 5). Śpiew bowiem
sprzyja zjednoczeniu zgromadzonych i otwiera ich dusze na tajemnice roku liturgicznego (WOMR nr
25). Dlatego teŜ, jeŜeli nie zachodzi uzasadniona przeszkoda, części przeznaczone do śpiewu z załoŜe-
nia, powinny być rzeczywiście śpiewane z uwzględnieniem rodzaju formy, których domaga się ich
charakter (MS nr 6).
5.
KaŜda czynność liturgiczna powinna być uprzednio starannie przygotowana pod względem duszpaster-
skim i muzycznym (MS nr 5). Odpowiedzialnym za to jest przede wszystkim duszpasterz kościoła oraz
jego współpracownicy, a zwłaszcza organista, kantor oraz prowadzący zespoły śpiewacze.
1
6.
Do uroczystości z trudniejszymi melodiami naleŜy wybierać osoby bieglejsze w śpiewie, a nie kiero-
wać się jedynie względem na ich godność i urząd (MS nr 8).
7.
Przy wyborze repertuaru muzycznego naleŜy uwzględnić moŜliwości wykonawców. Lepiej jest bo-
wiem wykonać dobrze jakiś utwór prosty, niŜ wykonywać źle rzeczy trudniejsze.
8.
Repertuar utworów, czy to śpiewanych, czy wykonywanych na instrumentach, musi zgadzać się z my-
ślą przewodnią dnia liturgicznego lub przynajmniej zgadzać się z okresem liturgicznym, jak równieŜ
odpowiadać treściowo danej czynności liturgicznej (MS nr 32).
9.
PoniewaŜ liturgia jest dziełem całego Ludu BoŜego. dlatego podczas jej sprawowania naleŜy mieć na
względzie dobro duchowe wszystkich zgromadzonych niŜ poszczególnych jednostek (WOMR nr 313).
Ten wzgląd naleŜy mieć zawsze na uwadze przy włączaniu w ramy liturgii odpowiednich śpiewów.
10.
Wszystkie śpiewy przeznaczone do uŜytku liturgicznego mają mieć aprobatę Konferencji Episkopatu
Polski, albo przynajmniej Władzy Diecezjalnej. Nie wolno w liturgii wykonywać utworów o charak-
terze świeckim.
II. LITURGIA MSZY
Ś
WI
Ę
TEJ
11.
Przy sprawowaniu Eucharystii z udziałem wiernych, zwłaszcza w niedziele i święta; naleŜy o ile to
moŜliwe nawet kilka razy w tym samym dniu odprawić Mszę św. ze śpiewem (MS nr 27). W związku
z tym tak naleŜy ułoŜyć godziny sprawowania liturgii, aby w kaŜdej Mszy św. był czas na wykony-
wanie śpiewów. „Nie jest jednak rzeczą konieczną zawsze śpiewać wszystkie teksty przeznaczone w
zasadzie do śpiewu” (WOMR nr 19). „Dobierając części, które mają być rzeczywiście śpiewane...
pierwszeństwo naleŜy przyznać tym, które śpiewa kapłan i asystujący, a lud na nie odpowiada, oraz
wykonywanym wspólnie przez kapłana i lud” (WOMR nr 19 i MS nr 7; 16).
12.
Zamiast przepisanych w
Graduale Romanum
śpiewów procesyjnych na wejście, przygotowanie da-
rów i Komunię św. moŜna stosować pieśni zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu Polski za-
warte w „Śpiewniku Mszalnym” lub w innych śpiewnikach mających aprobatę Władz Diecezjalnych
zgodnie z postanowieniem
Instrukcji Musicam Sacram
(MS nr 32).
13.
Śpiewu stałych części Mszy Świętej, a takŜe psalmu responsoryjnego i śpiewu przed Ewangelią, które
stanowią integralną cześć Liturgii Słowa (WOMR nr 36), nie wolno zastępować pieśniami nawet ma-
jącymi Imprimatur władzy kościelnej.
14.
PoniewaŜ Modlitwa Eucharystyczna stanowi kulminacyjny moment Mszy Świętej dlatego nie wolno
podczas niej wykonywać jakiejkolwiek muzyki (WOMR nr 54). Jedynie celebrans moŜe wykonać
śpiewem niektóre części samej Modlitwy Eucharystycznej (prefacja, słowa konsekracji i in.).
15.
Zabrania się wykonywania w ramach liturgii piosenek religijnych których tekst często nie jest w ogó-
le religijny, a muzyka z reguły posiada charakter świecki.
16.
We wszystkich kościołach w Polsce naleŜy wprowadzać śpiewy zalecone przez Konferencję Episko-
patu Polski, np. Mszę Pielgrzymów. Przyczyni się to bowiem do czynniejszego udziału wiernych w
uroczystościach ogólnopolskich lub międzydiecezjalnych.
17.
PoniewaŜ „śpiew gregoriański Kościół uznaje za własny śpiew liturgii rzymskiej, dlatego w czynno-
ściach liturgicznych powinien on zajmować pierwsze miejsce wśród innych równorzędnych rodzajów
śpiewu” (KL nr 116).
2
Zgodnie z zaleceniem
Konstytucji o
Ś
wi
ę
tej Liturgii
wierni powinni umieć śpiewać po łacinie niektóre
części Mszy Świętej ze względu na celebrację w tym języku w grupach międzynarodowych (KL nr
54). Zestaw takich śpiewów zawiera wydany w Rzymie, z okazji Roku Świętego, śpiewnik
Jubilate
Deo
.
18.
Podczas liturgii Mszy Świętej zaleca się wykonywane polifonii dawnej i nowszej w języku łacińskim
i polskim, tak jednak, by nie wyłączać wiernych całkowicie z udziału w śpiewie. Muzykę wielogło-
sową, szczególnie dawnych mistrzów, Kościół zawsze uwaŜał za nieoceniony skarbiec i dobro kultu-
ry.
19.
Na organach i innych instrumentach wolno akompaniować do śpiewu przez cały rok liturgiczny. Wy-
łączone są od tego jedynie śpiewy solowe celebransa i diakona, np. prefacja, Ewangelia itp. Natomiast
solowa gra na instrumentach zabroniona jest od zakończenia śpiewu hymnu
Chwała na wysoko
ś
ci
Bogu
we Mszy Wieczerzy Pańskiej do zakończenia tego hymnu we Mszy Wigilii Paschalnej.
20.
Podczas liturgii nie wolno wykonywać muzyki mającej charakter wyraźnie świecki np. jazzu, big-be-
atu itp. Muzyka ta nie jest zgodna z duchem i powagą liturgii, nie sprzyja jej refleksyjnemu przeŜy-
waniu, a ponadto często wyłącza całe zgromadzenie wiernych od udziału w śpiewie.
Poza liturgią moŜna urządzać specjalne naboŜeństwa gromadzące młodych ludzi uprawiających ten
rodzaj muzyki. Duszpasterze mają obowiązek tak kierować tymi naboŜeństwami, by miały one cha-
rakter religijny i by zawsze z nich płynęło dobro duchowe uczestników.
III. LITURGIA GODZIN
21.
Zgodnie ze wskazaniami
Konstytucji o
Ś
wi
ę
tej Liturgii
zaleca się usilnie tym, którzy odprawiają bre-
wiarz w chórze lub wspólnie, by go śpiewali (MS nr 37). Śpiewane powinny być w niedziele i święta
waŜniejsze godziny, zwłaszcza Jutrznia (
Laudes matutinae
) i Nieszpory. Zalecenie to dotyczy przede
wszystkim domów zakonnych i seminariów duchownych.
22.
NaleŜy utrzymać, a gdzie zaniedbano, przywrócić zwyczaj śpiewania Nieszporów parafialnych w nie-
dziele i święta, chyba Ŝe w poszczególnych okresach urządza się w ich miejsce inne naboŜeństwa, np.
Gorzkie śale. Nieszpory powinny być odmawiane według nowego porządku przepisanego w
Liturgii
Godzin
. Części śpiewane moŜna wykonywać według melodii miejscowych.
IV. SAKRAMENTY, SAKRAMENTALIA I NABO
ś
E
Ń
STWA
23.
Sakramenty i sakramentalia mające szczególne znaczenie w Ŝyciu całej wspólnoty parafialnej, np.
chrzest, bierzmowanie, święcenia kapłańskie, małŜeństwo, konsekracja kościoła lub ołtarza, pogrzeb
itp., o ile to moŜliwe, powinny być sprawowane ze śpiewem (MS nr 43). Śpiewy znajdują się w od-
powiednich księgach liturgicznych.
24.
„NaleŜy pilnie wystrzegać się, by pod pozorem podnoszenia okazałości nie wprowadzać do obrzędów
czegoś czysto świeckiego albo niezgodnego z kultem BoŜym” (MS nr 43). JeŜeli okoliczności za tym
przemawiają, moŜna przed lub po zakończeniu obrzędów liturgicznych wykonywać solową muzykę
wokalną lub instrumentalną, byleby odpowiadała ona duchowi muzyki kościelnej.
25.
„NaleŜy przez śpiew nadać bardziej uroczysty charakter tym obrzędom, które liturgia w ciągu całego
roku kościelnego specjalnie uwydatnia. A juŜ wyjątkowo podniośle powinny być odprawiane obrzędy
Wielkiego Tygodnia i BoŜego Ciała” (MS nr 44).
3
26.
Szczególnie troskliwie naleŜy pielęgnować te naboŜeństwa, które tradycyjnie odprawiają się ze śpie-
wem, np. Gorzkie śale, Godzinki, naboŜeństwa majowe, róŜańcowe i inne.
W nowych formach naboŜeństw, np. naboŜeństwach Słowa BoŜego, duszpasterze winni przestrzegać
Norm Ogólnych o Muzyce Ko
ś
cielnej
(zob. nr 9 i 10).
27.
PoniewaŜ muzyka religijna jest w wysokim stopniu skutecznym środkiem dla oŜywienia poboŜności
wiernych, dlatego w naboŜeństwach odprawianych poza liturgią moŜna wykorzystać te utwory mu-
zyczne, które utraciły juŜ wprawdzie miejsce w liturgii, ale ze względu na swoją wartość artystyczną i
duszpasterską nie powinny popaść w zapomnienie. Jedną z form takich naboŜeństw mogą być godzi-
ny lub koncerty muzyki religijnej .
V. INSTRUMENTY MUZYCZNE
28.
„W Kościele łacińskim naleŜy mieć w wielkim poszanowaniu organy piszczałkowe jako tradycyjny
instrument muzyczny, którego brzmienie dodaje ceremoniom kościelnym majestatu, a umysły wier-
nych pod nosi do Boga i spraw niebieskich” (KL nr 120). Akompaniament organowy podtrzymuje
śpiew, ułatwia udział w czynnościach liturgicznych i przyczynia się do głębszego zjednoczenia wier-
nych (MS nr 64).
Organy powinno znajdować się we wszystkich kościołach w Polsce. Tzw. organy elektronowe do-
puszcza się do uŜytku jako instrument tymczasowy. Natomiast tam, gdzie ze względu na brak miejsca
nie da się zbudować organów piszczałkowych, moŜna je instalować zamiast fisharmonium.
29.
Poza organami wolno uŜywać w liturgii innych instrumentów z wyjątkiem tych, które są zbyt hała-
śliwe lub wprost przeznaczone do wykonywania współczesnej muzyki rozrywkowej. Wyłącza się z
uŜytku liturgicznego, zgodnie z tradycją, takie instrumenty, jak fortepian, akordeon, mandolina, gitara
elektryczna, perkusja, wibrafon itp.
30.
Muzyka w czasie sprawowania czynności liturgicznych winna być wykonywana "na Ŝywo", dlatego
nie wolno zastępować śpiewu zgromadzonych lub gry na instrumentach muzyką odtwarzaną za po-
mocą aparatów, np. magnetofonu, adapteru, radia itp. Nic nie stoi na przeszkodzie, by poza liturgią
odtwarzać niekiedy muzykę religijną z płyt czy taśm, aby w tego rodzaju audycjach udostępnić wier-
nym arcydzieła muzycznej twórczości religijnej dla wytworzenia odpowiedniego nastroju lub teŜ ce-
lem wyrabiania w nich dobrego smaku muzycznego.
VI. WYCHOWANIE MUZYCZNE
31.
NaleŜy dokładać wszelkich starań, aby uzyskać moŜliwie wszechstronne wychowanie muzyczne du-
chowieństwa. Dlatego poleca się :
a)
W Seminariach Duchownych diecezjalnych i zakonnych w całej rozciągłości wprowadzić w Ŝycie
program nauczania muzyki kościelnej w Seminariach Duchownych w Polsce, uchwalony przez
Sekcję Muzyki Kościelnej na Kongresie Teologów Polskich w Lublinie w dniach 21-23 września
1971 r. (Tekst w
Ruchu Biblijnym i Liturgicznym
, 1972, n. 5 s. 257 nn).
b)
Dokształcać w tej dziedzinie kapłanów juŜ pracujących w duszpasterstwie w poseminaryjnych kur-
sach dla duchowieństwa.
c)
Zatroszczyć się o odpowiednie nauczanie Muzyki Kościelnej w nowicjatach zakonnych męskich i
Ŝeńskich.
d)
Zatroszczyć się w szczególny sposób o tę, by chorał gregoriański znalazł więcej miejsca niŜ dotąd
w liturgii Seminariów Duchownych, domów zakonnych, podczas rekolekcji i zjazdów duchowień-
4
stwa, w kościołach katedralnych, zwłaszcza w ramach odprawianej tam liturgii w języku łacińskim,
a takŜe w większych kościołach.
Minimun repertuaru gregoriańskiego zawiera mały śpiewnik
Jubilate Deo
wydany w Rzymie, 14
kwietnia 1974 r., z okazji Roku Świętego (por. nr 17).
32.
Przedmiotem specjalnej troski winno być kształcenie organistów. Na terenie diecezji powinno się za-
jąć tą sprawą erygowane przez ordynariusza studium organistowskie. Jego zadaniem jest nie tylko
kształcenie nowych organistów, ale i dokształcanie tych, którzy juŜ pracują w tym zawodzie.
33.
Odpowiednie przygotowanie muzyczne, tak teoretyczne jak i praktyczne, powinni otrzymać takŜe ka-
techeci zakonni i świeccy, by mogli w swej pracy słuŜyć pomocą duszpasterzom.
34.
Duszpasterze niech otoczą opieką istniejące chóry kościelne, a gdzie ich brak, jeŜeli tylko to moŜliwe,
niech starają się o ich załoŜenie. Chóry bowiem przyczyniają się do tego, Ŝe liturgia nabiera okazało-
ści i uroczystego charakteru. Im teŜ przypada waŜna rola pielęgnowania i rozwijania wielogłosowej
muzyki kościelnej.
35.
W kaŜdym kościele powinna istnieć
schola cantorum
prowadząca i podtrzymująca śpiew wiernych.
NaleŜy takŜe szkolić i formować kantorów-solistów którzy w poszczególnych przypadkach mogą za-
stąpić scholę, a stale powinni spełniać funkcje psałterzysty wykonującego śpiewy międzylekcyjne
(WOMR nr 66 67).
36.
Usilnie zachęca się duszpasterzy, organistów, dyrygentów chórów kościelnych, katechetów i inne
osoby odpowiedzialne za stan muzyki liturgicznej w danym kościele, by systematycznie nauczali
wiernych, a zwłaszcza dzieci i młodzieŜy, tradycyjnych i nowych śpiewów przydatnych w sprawowa-
niu liturgii.
37.
KaŜdy kościół powinien posiadać bibliotekę muzyczną zawierającą księgi liturgiczne, zwłaszcza te,
które są przeznaczone dla śpiewu. Ponadto powinny się w niej znajdować śpiewniki, nuty dla chóru
wielogłosowego, scholi, organisty, a takŜe nuty dla zespołu instrumentalnego. Fundusze potrzebne na
konserwację i wzbogacanie tych zbiorów, winien zapewnić rządca kościoła. On teŜ ma czuwać nad
tym, by organista w naleŜyty sposób opiekował się biblioteką muzyczną. Sprawa ta powinna być
uwzględniona w czasie wizytacji biskupiej i dziekańskiej. Nieaktualne juŜ księgi liturgiczno-muzycz-
ne, jak mszały, antyfonarze, graduały, kancjonały oraz inne muzykalia winny być pieczołowicie prze-
chowywane lub przekazane do archiwum diecezjalnego.
VII. KOMISJE MUZYKI KO
Ś
CIELNEJ
38.
Bardzo waŜną rolę w rozwoju Muzyki kościelnej oraz w zagwarantowaniu wykonania podanych wy-
Ŝej norm spełniają Komisje Muzyki Kościelnej.
Organem doradczym biskupa ordynariusza jest Diecezjalna Komisja Muzyki Kościelnej, która winna
być w stałym kontakcie z Podkomisją Episkopatu ds. Muzyki Kościelnej. Z terenem Diecezji utrzy-
muje łączność przez dekanalnych albo rejonowych referentów muzycznych. Wszelkie sprawy z dzie-
dziny muzycznej załatwia na bieŜąco, mianowany przez ordynariusza, referent Kurii Biskupiej, dzia-
łając zgodnie z regulaminem danej Kurii.
39.
Inne Komisje diecezjalne jak Liturgiczna, Duszpasterska, Katechetyczna, we wszystkich sprawach
związanych bezpośrednio z muzyką powinny działać w ścisłym porozumieniu z Diecezjalną Komisją
Muzyczną. W szczególności dotyczy to zatwierdzania i wydawania nowych pieśni lub śpiewników,
wprowadzania nowych kompozycji do liturgii itp.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]